Bunlarınirabı yoktur çünkü bunlar, cümle içinde yerleri belli olan isimler değildir, muzari fiil de değildir. Bunlar sadece heca (alfabe harfleri) konumundadır ve bunlar oldukları gibi hikaye edilirler (seslendirilirler) denilmiştir.
08:51 Hakkında Bilgi 20 tane isim cümlesi yazınız, isim cümleleri ile ilgili 10 örnek, isim cümlelerine 20 örnek, Örneklerle Konular, yüklemi isim olan cümlelere örnekler 3 Yorum 3 yorum: Unknown 7 Eylül 2021 08:42
1 Almancada Fiil Çeşitleri. 1.1 Hauptverben (Esas fiiller) 1.2 Hilfsverben (Yardımcı fiiller) 1.3 Modalverben (Tarz fiiller) 2 Almancada Fiiller ve Önekler. 2.1 Untrennbare Verben (Öneklerden ayrılmayan fiiller) 2.2 Trennbare Verben (Öneklerden ayrılan fiiller) 2.3 Trennbare & Untrennbare Verben (hem ayrılan hem de ayrılmayan fiiller
İngilizce’de, aşağıda yazılan deyimlerden sonra eğer bir çekilmemiş fiil gelirse, kesinlikle “gerund” olmalıdır. It is no use: Anlamı yok, yararı yok, manası yok. It is no good: anlamı yok, yararı yok. That is no point in: anlamı yok, yararı yok. Can’t help: elinde olmamak, bir şey yapmaktan kendini alamamak.
yönetim. | 24.02.2020 10:35. | zarf fiille 5 cümle, zarf fiil 10 tane örnek cümle. Haberi alır almaz eve koştu. (zaman) Bunu gören köylüler toplanıp ihtiyardan özür dilemişler. (durum) Hayatın küçük bir dilimine bakarak tamamı hakkında karar vermeyin. (durum) Bir kapı kapanırken başkası açılır. (zaman)
Fast Money. Bu sayfamızda sizleri fiilde çatı, nesnesine göre fiiller ve geçişsiz fiil hakkında bilgi vererek geçişsiz fiil örneklerine yer vermeye çalışacağız. Fiil çatısı nesnesine göre fiiller ve öznesine göre fiiller olmak üzerine ikiye ayrılmaktadır. Özenesine göre fiillerde fiiller etken, edilgen, dönüşlü ve işteş olması açısından incelenir. Nesnesine göre fiiller ise geçişli fiiller ve geçişsiz fiiller olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Peki, geçişsiz fiil ne demektir? Nesne alamayan fiillere geçişsiz fiil adı verilmektedir. Geçişsiz fiillerin önüne “onu” kelimesini getirdiğimizde fiilin nesne alamadığı görülür. Aşağıdaki cümlelerin yüklemleri geçişsiz fiillere örnek gösterilebilir Hepimiz çok yorgun olduğumuzdan erkenden uyuduk. Çalıştığı yerde bütün gün masa başında oturuyordu. Yarın birlikte sinemaya gidelim. Kitaptaki bantlar masaya yapışmıştı. Uzun yıllardır bu küçük kasabada yaşamaya alışmıştık. Gemi yavaş yavaş sahilden uzaklaşıyordu. Sokakta gördüğü zavallı çocuğa yardımcı olmuştu. Geçişsiz Fiil Nedir ve Geçişsiz Fil Örnekleri Hakkında Görüşlerinizi Aşağıdan Hemen Paylaşabilirsiniz
Konumuz Eylemde çatı, fiilde çatı, Nesnesine Göre Fiiller, Geçişli Fiil, Geçişsiz Fiil, Öznesine Göre Fiiller, Etken Fiil, Edilgen Fiil, Dönüşlü Fiil, İşteş Fiil, Karşılıklı İşteş Fiil, Birlikte İşteş Fiil, Çözümlü Örnekler, Etken çatılı eylem, EDİLGEN ÇATILI EYLEM, DÖNÜŞLÜ ÇATILI EYLEM, İŞTEŞ ÇATILI EYLEM, GEÇİŞLİ ÇATILI EYLEM, GEÇİŞSİZ ÇATILI EYLEM, OLDURGAN ÇATILI EYLEM, ETTİRGEN ÇATILI EYLEM Cümlede, eylemin nesne alabilip alamamasına ya da öznenin, eylemde bildirilen işle ilgili olarak gösterdiği özelliğe eylem çatısı denir. Dolayısıyla, yüklemi eylem olmayan cümlelerde çatı aranmaz. Eylemler çatısı bakımından iki grupta incelenir A. Nesnesine Göre Fiiller 1. Geçişli Fiil 2. Geçişsiz Fiil B. Öznesine Göre Fiiller 1. Etken Fiil 2. Edilgen Fiil 3. Dönüşlü Fiil 4. İşteş Fiil A. Nesnesine Göre Fiiller 1. Geçişli Fiil Nesnesi olan ya da nesne alabilen eylemlere “geçişli eylem” denir. Nesneyi, yükleme sorduğumuz “neyi, kimi, ne” sorularıyla bulduğumuz için, bu sorulara cevap veren eylemler geçişlidir. Ben bu kitabı geçen yaz okumuştum. Askerdeki arkadaşıma mektup yazdım. Bu cümlelerde “okumuştum” eylemi “bu kitabı” nesnesini, “yazdım” eylemi “mektup” nesnesini aldığından geçişli bir eylemdir. Aşağıdaki cümlelerde eylemler, altı çizili nesneleri aldığı için geçişlidir. Topladığı çiçekleri vazoya yerleştirdi. Babam, pazar sabahları gazete alırdı. Diploma törenine kuzenini de davet etti. Öğretmenimiz derste bize fıkra anlatırdı. Not Geçişli eyleme sahip olan cümlelerde kimi zaman nesne bulunmaz. Bu eylemler nesne almasalar da geçişlidir. Önemli olan, o eylemin nesne alabilmesidir. Öğretmen çok güzel anlattı. Öğretmen konuyu çok güzel anlattı. Bu cümlede nesne bulunmamasına rağmen, istenirse cümleye nesne getirilebildiği için “anlatmak” eylemi geçişlidir. 2. Geçişsiz Fiil Nesne alamayan eylemlerdir. Geçişsiz eylemler, “neyi, kimi, ne” sorularına cevap veremez. Geçişsiz eylemlerin yüklem olduğu cümlelere dışarıdan herhangi bir nesne getirilemez. Onun anlattığı fıkraya hepimiz güldük. Babamla hafta sonları balık tutmaya gideriz. Bu cümlelerde yüklem olan “güldük” ve “gideriz” eylemleri nesne alamadığı için, geçişsiz bir eylemdir. Aşağıdaki cümlelerde eylemler, nesne alamadıkları için geçişsizdir. Dün gece televizyondaki film çok geç başladı. Küçük kardeşim bugün erkenden uyandı. Geleceğe her zaman umutla baktık. Okul sonrası annesine ev işlerinde yardım ediyordu. Not Nesneyi bulmak için yükleme sorduğumuz “neyi, kimi, ne” sorularına “onu” sözcüğünü ortak bir cevap olarak verebiliriz. Cümleyi “onu” sözcüğü ile birlikte okuyarak cümledeki eylemin geçişli olup olmadığını kolayca anlayabiliriz. Sabahtan beri burada onu bekliyorum. Balonu uçan çocuk bir süre onu ağladı. Bu cümlelerde nesne yoktur. Cümlelere “onu” sözcüğünü getirdiğimizde “beklemek” eyleminin geçişli, “ağlamak” eyleminin geçişsiz olduğunu görürüz. Not Türkçede bazı eylemler yeni anlamlar kazanarak hem geçişli, hem geçişsiz olarak kullanılabilmektedir. Bir cümledeki eylemin geçişli olup olmadığı sorulduğunda sadece eylemi değil, cümleyi bütünüyle okumak gerekir. Bütün gün çarşıda boş boş gezmiş. geçişsiz Sınıfça ilçemizdeki müzeyi gezdik. geçişli Arkadaşım az önce buradan geçti. geçişsiz Afrikalı atlet sporcuların hepsini geçti. geçişli Not Geçişsiz iken -r, -t, -tır” eklerinden uygun olanını alarak geçişli hale gelen eylemlere oldurgan eylem denir. Komik hareketleriyle hepimizi güldürdü. Daha önce kullandığımız geçişsiz “gülmek” eylemine “-dür” eki getirilerek geçişli “güldürmek” eylemi elde edilmiştir. Aşağıdaki örneklerde geçişli ve geçişsiz eylemler bir arada verilmiştir. Geçişsiz Eylem Oldurgan Eylem dolmak dol – dur – mak ağlamak ağla -t – mak düşmek düş – ür – mek Not Geçişli iken -r, -t, -tır” eklerinden uygun olanını alarak tekrar geçişli yapılan eylemlere ettirgen eylem denir. Bu fiillerde işi, bir başkasına yaptırma anlamı vardır. Yaşlı kadın askerdeki oğluna mektup yazdırdı. Daha önce kullandığımız geçişli “yazmak” eylemine “-dır” eki getirilerek yine geçişli “yazdırmak” eylemi elde edilmiştir. Aşağıda, geçişliyken “-r, -t, -tır” eklerinden biriyle geçişlilik derecesi artırılıp ettirgen yapılmış eylemler verilmiştir. Geçişli Eylem Ettirgen Eylem açmak aç – tır – mak okudu oku -t -tu duymak duy – ur – mak B. Öznesine Göre Fiiller Türkçede eylemler, öznenin eylemle ilgili olarak gösterdiği özelliğe göre dörde ayrılır. 1. Etken Fiil Yüklemde belirtilen eylemi, öznenin kendisi yapıyorsa bu tür eylemlere “etken eylem”, özneye de “gerçek özne” denir. Çocuk, yaramazlık yapan küçük kardeşini dövdü. Bu cümlede “dövmek” eylemi etkendir; çünkü “dövme” işini doğrudan özne çocuk gerçekleştirmektedir. Aşağıdaki cümlelerde eylemler, altı çizili özneler tarafından doğrudan yapıldığı için etken çatılıdır. Babam, evimize yeni mobilyalar almış. Bulutlar, ağır ağır geçti üzerimizden. Dün gece aniden kar yağdı. İhtiyar, deniz kenarında gemileri seyrediyordu. Kuşlar, gün batmadan yuvalarına dönüyordu. Ünlü şair, daha çok, aşk şiirleri yazıyormuş. Öğretmenimiz, derste güzel şiirler okurdu. Not Cümlede, gizli özne, yüklemde bildirilen işi doğrudan kendisi yaptığından aynı zamanda gerçek öznedir. Ödevlerini bir an önce yapmalısın. sen Bu cümlenin yüklemi, gizli özne olan “sen sözcüğüdür. Eylem özne tarafından yapıldığı için, “yapmak” eylemi etkendir. 2. Edilgen Fiil Edilgen eylemin yüklem olduğu cümlelerde özne, yüklemde bildirilen işi yapmaz; başkasının yaptığı işten etkilenir. Edilgen eylem, “-n” ve “-l” ekiyle türetilir ve cümleye “başkası tarafından yapılma” anlamı katar. Edilgen eylemin yüklem olduğu cümlede özne “sözde özne” olarak adlandırılır. Küçük kardeş, yaramazlık yaptığı için dövüldü. Bu cümlede yükleme “Dövülen kim?” sorusunu sorarsak öznenin “küçük kardeş” olduğunu görürüz. Ancak “-I” ekini alan “dövüldü” eylemi, özne tarafından değil, başkası tarafından yapılmıştır. Yani burada özne, işi yapan öğe değil; başkasının yaptığı işten etkilenen öğe durumundadır. Dolayısıyla burada gerçek özne değil, “sözde özne” vardır. Aşağıdaki cümleleri incelediğimizde, eylemlerin başkaları tarafından yapıldığını, dolayısıyla bu eylemlerin edilgen çatılı olduğunu görüyoruz. Sınıfımıza yeni bir başkan seçildi. Okulumuza yeni bilgisayarlar alınmış. Bayram öncesi caddeler güzelce temizlendi. Kasabamıza yeni parklar yapılacak. Sınavda birinci olan öğrenci ödüllendirildi. Sınavı bitirmeden çıkmamamız gerektiği söylendi. Bu yazarımızın yapıtları dili yalın olduğu için çok okunur. Cadde ve sokaklar bayraklarla süslendi. Not Edilgen çatılı cümlelerde işi yapan, cümle içinde geçse bile eylem yine “edilgen”dir. Suçlu, polis tarafından Bursa’da yakalandı. Bu cümlede, “yakalanma” işinin “polis tarafından” yapıldığı görülüyor. Ancak yükleme sorulan “Yakalanan kim?” sorusuyla,”suçlu” sözcüğünün özne olduğunu görürüz. Dolayısıyla “yakalandı” eylemi, “-n” ekini alıp “başkası tarafından yapılma” anlamı taşıdığı için edilgen bir eylemdir. 3. Dönüşlü Fiil Özne, yüklemde belirtilen eylemi hem yapıyor hem de yaptığı bu eylemden etkileniyorsa bu tür eylemlere “dönüşlü eylem” denir. Dönüşlü eylemler de edilgen fiiller gibi “-I” ve “-n” ekiyle türetilir. Dönüşlü eylemin yüklem olduğu cümlede “kendi kendine yapma” anlamı vardır. Dönüşlü fiillerde özne gerçek öznedir. Çocuk, yaptığı hata nedeniyle dövündü. Bu cümlede öznenin çocuk “dövünme” işini kendisinin yaptığını ve bu işten yine kendisinin etkilendiğini görüyoruz. Dolayısıyla cümlenin yüklemi dönüşlü bir eylemdir. Aşağıdaki cümlelerin yüklemlerini incelediğimizde, öznelerin, yüklemde bildirilen işi “kendi kendilerine yaptıklarını ve yaptıkları işten yine kendilerinin etkilendiklerini” görüyoruz. Sınavı kazandığımı duyunca çok sevindim. Babam, uzun yıllar çalıştığı işyerinden ayrıldı. Sarsıntıyı duyunca hemen telefona sarıldı. Prova saati yaklaşınca elbiselerini giyindi. Dedesi her zaman madalyasıyla övünürdü. Not Edilgen eylem ve dönüşlü eylem; aynı eklerle oluşturulduğundan karıştırılabilir. Edilgen çatılı eylemlerin öznesi sözde öznedir, yani eylemi gerçekleştiren belli değildir. Dönüşlü fiillerin öznesi ise gerçek öznedir, yani eylemi gerçekleştiren öznenin kendisidir. Onu aramadığım için bana kırılmış. Bu cümlede “kırılma” eylemini öznenin kendisi yapmış, yaptığı işten de kendisi etkilenmiştir. Yani yüklem dönüşlü bir eylemdir. Öğrenciler bahçedeyken sınıfın camı kırılmış. Bu cümlede bildirilen “kırılma” eylemini öznenin kendisi değil, bir başkası yapmıştır. Dolayısıyla eylem edilgen çatılıdır. 4. İşteş Fiil Yapılması için birden fazla öznenin gerektiği eylemlerdir, işteş çatılı eylemler “-ş” ekini alır. Bazı fiiller ise kök olarak “-ş” ile bitmiştir ve işteş özellik gösterir. Çocuk, arkadaşıyla yok yere dövüştü. Bu cümlede “dövüştü” eylemi, “-ş” ekini aldığı ve birden fazla kişi tarafından yapılmayı gerektirdiği için işteş bir eylemdir, işteş eylemlerde özne tekil bile olsa yüklemde bildirilen iş, birden fazla kişiyi gerektirir. İşteş eylemler, öznelerin işi yapma durumuna göre ikiye ayrılır a. Karşılıklı İşteş Fiil Özneleri bir işi karşılıklı olarak yapan işteş eylemlerdir. Ünlü yazarla geçen yıl bir kitap fuarında tanıştık. Bu cümlede iki kişinin karşılıklı olarak birbirini tanıması anlatıldığı için “tanışmak” eylemi karşılıklı işteş bir eylemdir. Aşağıdaki cümlelerin yüklemleri, karşılıklı işteş eylemlerdir. Toplantıda yeni projeyi uzun uzun tartıştık. Onunla en son geçen ay görüşmüştüm. Yurtdışındaki arkadaşımla birkaç yıl mektuplaştık. Yıllar sonra gördüğüm arkadaşımla hasretle kucaklaştık. Kazandığımız parayı akşamüstü paylaştık. Not Bazı eylemlerde “-ş” eki kalıplaştığı için sözcükten ayrılmaz. Gerçekleştirilmesi için birden fazla kişi gerektiren yani anlamca işteşlik taşıyan bu eylemler de işteş eylemdir. İki dargın arkadaş bu bayramda barıştı. Gençliğinde okul takımında güreşirmiş. b. Birlikte İşteş Fiil Aynı işi hep birlikte yapma anlamı taşıyan işteş eylemlerdir. Öğretmenin anlattığı fıkraya bütün sınıf gülüştü. Bu cümlede, eylem, bir işi karşılıklı olarak yapma değil; hep birlikte yapma anlamı taşıdığı için “gülüşmek” eylemi birlikte işteş bir eylemdir. Aşağıdaki cümlelerin yüklemleri, birlikte işteş eylemdir. Park görevlisini gören çocuklar sağa sola kaçıştı. Yırtıcı kuşlar köyümüzün üzerinde uçuşuyordu. Çocuklar heyecanla denize koşuştular. Hepimiz küçücük bir odaya doluştuk. Yolcular havalimanında bekleşiyordu. Herkes yeni arabanın başına üşüştü. Not Bazı eylemler, aldığı ek nedeniyle işteş gibi gözükse de tek başına yapılabildiğinden işteş değildir. Cümlede özne birden çok bile olsa, iş bir kişi tarafından gerçekleştirilebiliyorsa o eylem işteş değildir. Yolcular trene zor yetişti. Bu cümlede “yetişmek” eylemi, birden fazla özne almasına rağmen işteş değildir. Çünkü bu eylemde bildirilen iş, bir kişi tarafından da yapılabilir. Aşağıdaki cümlelerde eylemler, bir kişi tarafından da yapılabildiği için işteş çatılı değildir. Yorucu bir günün sonunda dağa ulaştık. Otobüsten iner inmez kalabalığa karıştı. Aylarca bu sınav için çalıştı. Uzun süre geçmesine rağmen buraya alışamadı. Fiil Çatısıyla İlgili Cümle İncelemeleri Çocukların boyları bu yıl çok uzamış. Öznesine göre Etken eylem Nesnesine göre Geçişsiz eylem Onunla yarın buluşmak üzere sözleştik. Öznesine göre İşteş eylem Nesnesine göre Geçişsiz eylem Dağın tepesine bir saat sonra çıkılacak. Öznesine göre Edilgen eylem Nesnesine göre Geçişsiz eylem Bu zor günlerimde anılarıma tutundum. Öznesine göre Dönüşlü eylem Nesnesine göre Geçişsiz eylem Çözümlü Örnekler Örnek 1 Nesne alıp almadıklarına göre fiiller “geçişli” ve “geçişsiz” diye ikiye ayrılır. Neyi ve kimi sorularına cevap veren fiiller geçişli, bu sorulara cevap vermeyenler geçişsizdir. Bu tanıma göre aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişli bir fiildir? A Onun sözlerine, arkadaşı sinirli sinirli gülüyordu. B Çocuklar, hava güzel olursa yarın maça gidecekler. C Babasıyla İstanbul’a gideceğine çok seviniyor. D Siz de bizimle sinemaya gelmez misiniz? E Televizyondaki yeni diziyi izliyor musunuz? 1987-ÖSS Çözüm Seçenekleri incelediğimizde A’da “gülmek”, B’de “gitmek”, C’de “sevinmek”, D’de “gelmek” eylemlerinin “neyi” ve “kimi” sorularına cevap vermediklerini görüyoruz. E’de ise “izlemek” eyleminin bu sorulara “Televizyondaki yeni diziyi” söz öbeğiyle cevap verdiğini görüyoruz. Cevap E Örnek 2 Yüklemi geçişli fiil olduğu halde nesne kullanılmamış cümle, aşağıdakilerden hangisidir? A Dikkatli bakmayınca fark göremezsiniz. B Dikkatli bakmayınca fark bulamazsınız. C Dikkatli bakmayınca farkına varamazsınız. D Dikkatli bakmayınca farkında olamazsınız. E Dikkatli bakmayınca fark edemezsiniz. 1987-ÖYS Çözüm Seçenekleri incelediğimizde A’da “görmek” ve B’de “bulmak” eylemlerinin “fark” nesnesini aldığını görüyoruz. C’de “farkına varmak” ve D’de “farkında olmak” eylemlerinin “neyi, kimi” sorularına cevap vermediğinden geçişsiz olduğunu görüyoruz. E’de “fark etmek” eyleminin “neyi, kimi” sorularına cevap verdiği, yani geçişli olduğu halde cümlede nesne kullanılmadığını görüyoruz. Cevap E Örnek 3 I İçine kapanmış olan Anadolu dağları, sessizliğini, bilge dalgınlığında sürdürür zamanın akışı içinde. II Kendi dilince söyler türküsünü, kendi gönlünce sürer yaşamını. III Dağlar vardır, yüreğinden eski uygarlıklar gülümser çağımıza. IV İşte bundan dolayı birçok efsaneyi bağrında yaşatır bizim Anadolu dağları. V Anadolu’nun en eski sahiplerinden şimdikilere değin olanları anlatır bize. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi, çatısı bakımından geçişsizdir? A I. B II. C III. D IV. E V. 2005-ÖSS Çözüm Parçadaki cümlelerin yüklemlerini incelediğimizde; Neyi sürdürür? “sessizliğini”, Neyi söyler? “türküsünü”, Neyi yaşatır? “birçok efsaneyi”, Neyi anlatır? “Anadolu’nun en eski sahiplerinden şimdikilere değin olanları” nesnelerini görüyoruz. Neyi gülümser? sorusuna cevap alamadığımızdan “gülümsemek” eyleminin geçişsiz olduğunu görüyoruz. Cevap C Örnek 4 “Karikatür” kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne göreviyle kullanılmıştır? A Karikatür, yirminci yüzyılın etkin sanatlarındandır B Karikatür, sanatların en dinamik olanıdır. C Karikatür, iletişim gücünün yüksekliği nedeniyle sevilir. D Karikatür, toplumsal değişimlerin aynasıdır. E Karikatür, güldürmekten çok düşündürmelidir. 1983-ÖYS Çözüm Sözde özne, yüklemi edilgen olan cümlelerde bulunur. Seçenekleri incelediğimizde A, B ve D’de yüklemlerin eylem olmadığını görüyoruz. Dolayısıyla bu cümlelerin yüklemlerinde çatı özelliği aranmaz. E’de “karikatür” sözcüğü gerçek öznedir. C’de ise “sevilmek” işi başkası tarafından yapıldığından yüklem edilgen, “karikatür” sözcüğü sözde öznedir. Cevap C Örnek 5 I Köşedeki masaya oturdu. II Eldivenlerini çıkarıp yanına koydu. III Usulca çantasını açtı. IV Küçük el aynasını çıkardı. V Yüzünü uzun uzun inceledi. Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi geçişsiz bir fiildir? A I. B II. C III. D IV. E V. 1997-ÖSS Çözüm Parçadaki cümlelerin yüklemlerini incelediğimizde; II. de Neyi koydu? “Eldivenlerini”, III. de Neyi açtı? “çantasını”, Neyi çıkardı? “Küçük el aynasını”, Neyi inceledi? “Yüzünü” nesnelerini görüyoruz. Neyi oturdu? sorusuna cevap alamadığımızdan “oturmak” eyleminin geçişsiz oldu-ğunu görüyoruz. Cevap A Örnek 6 Anneleri yaramazlık yapan çocuklara söylendi. Bu cümlenin yüklemiyle aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi arasında çatı yönünden benzerlik vardır? A Toplantıda önemli kararlar alındı. B Bayram bu yıl daha coşkulu kutlandı. C Okul arkadaşını karşısında görünce çok sevindi. D Üyelere verilen kartların tümü yenilendi. E Törende çağdaş ozanlardan şiirler okundu. 2002-ÖSS Çözüm Örnek cümlenin yüklemini incelediğimizde yüklemin “kendi kendine yapma” özelliği gösterdiğinden dönüşlü olduğunu görüyoruz. Seçenekleri incelediğimizde A, B, D ve E’de eylemlerin “başkası tarafından” yapılma özelliği gösterdiğini görüyoruz. Dolayısıyla bu eylemler edilgendir. C’de ise “sevinmek” eylemi örnek cümledeki “söylenmek” eylemiyle aynı özelliği taşıdığından dönüşlüdür. Cevap C Örnek 7 Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, çatı bakımından öbürlerinden farklıdır? A Beğendiğim halı Kayseri’de dokunmuş. B Yılbaşı için bütün vitrinler süslenmiş. C Yerler daha yeni silinmiş. D Bulaşıklar çok iyi temizlenmiş. E Kardeşim yatmadan önce yıkanmış. 1987-ÖYS Çözüm Seçenekleri incelediğimizde A, B, C ve D’de yüklemlerin “başkası tarafından” yapılma özelliği gösterdiğini ve edilgen olduğunu görüyoruz. E de ise “yıkanmak” eyleminin “kendi kendine yapma” özelliği gösterdiğini ve dönüşlü bir eylem olduğunu görüyoruz. Cevap E Örnek 8 “İnsan yutan kumsallarda tam üç yıl vatan için dövüştüler.” cümlesinde görülen özne-yüklem ilişkisi aşağıdakilerden hangisinde vardır? A Bir süre sonra onlar da kalabalığa karıştılar. B Korkularından beton duvara iyice yapıştılar. C Sonunda bir küçük oda bulup oraya sığıştılar. D Tren kalkmak üzereyken soluk soluğa yetiştiler. E Sabaha değin bu sorunu uzun uzun tartıştılar. 1982-ÖYS Çözüm Örnek cümlede “dövüşmek” eyleminin yapılması için birden fazla özne gerektiğinden işteş olduğunu anlıyoruz. Bu cümledeki özne-yüklem ilişkisinin benzerinin E seçeneğindeki “tartışmak” eyleminde olduğunu görüyoruz. Çünkü bu eylemin gerçekleşmesi için birden fazla özne gerekmektedir. Oysa A, B, C ve D seçeneklerinin yüklemlerini incelediğimizde, eylemler birden fazla özne tarafından yapılmış görünse de bir özneyle yapılabildiğinden işteş değildir. Cevap E Eylemde Çatı > ÖZNELERİNE GÖRE EYLEMLERDE ÇATILAR, ETKEN ÇATILI EYLEM Konumuz EYLEMLERDE ÇATILAR, Eylemde Çatı, ÖZNELERİNE GÖRE EYLEMLERDE ÇATILAR, ETKEN ÇATILI EYLEM, EDİLGEN ÇATILI EYLEM, DÖNÜŞLÜ ÇATILI EYLEM, İŞTEŞ ÇATILI EYLEM Eylemin cümle içerisinde değişik ekler alarak özne ve nesneyle ilişkisi açısından görev ve anlamca tamamlayan biçimine eylemde çatı denir. Eylemdeki çatı özelliği, eylemlerin nesne alıp almamalarına veya öznelerine göre ortaya koydukları özelliklerdir. Eylemin özne ve nesneyle ilişkisidir. NOT Eylemde çatı yalnızca eylem cümleleriyle ilgilidir. İsim cümlelerinde çatı aranmaz. Eylemde Çatı A. Öznelerine göre B. Nesnelerine göre 1. Etken çatılı eylemler 1. Geçişli çatılı eylemler 2. Edilgen çatılı eylemler 2. Geçişsiz çatılı eylemler 3. Dönüşlü çatılı eylemler 3. Oldurgan çatılı eylemler 4. İşteş çatılı eylemler 4. Ettirgen çatılı eylemler A. ÖZNELERİNE GÖRE EYLEMLERDE ÇATILAR Eylemin özne ile olan ilişkisine göre, eylemi cümle içerisinde anlam ve görev yönünden tamamlayan biçimidir. Özne eylemi yapıyor mu, eylemden etkileniyor mu veya hem yapıp hem de etkileniyor mu, eylemi birden fazla özne mi yapıyor, sorularını yanıtlamamızı sağlar. 1. ETKEN ÇATILI EYLEM Eylemi yapan veya eylemden etkilenen bir öznenin var olduğu eylemlere etken çatılı eylem denir. Etken çatılı eylemlerde eylemi özne bizzat kendisi yapar. Bu tür eylem cümlelerinin öznesi eylemi yapan, eylemde etkin/etken olan gerçek öznedir. Etken çatılı eylemlerde eylem çatı eki almaz. Gizli öznenin bulunduğu eylemler de etken çatılı eylemlerdir. ÖRNEKLER * Dünkü sınavdan da zayıf almış. “zayıf alan kim?” sorusuna cevap olan “o” sözcüğü öznedir. * Babam gazete okuyordu. “okuyan kim?” sorusuna cevap olan “babam” sözcüğü öznedir. * Ağaçlar bu yıl erken çiçek açtı. “açan ne?” sorusuna cevap olan “ağaçlar” sözcüğü öznedir. * temizledi, vurmuş, taktı, yapışıyor, kaybolacağım, yırttın, yazmalı … ÖRNEK TEST SORUSU ÖSS - 2003 Oyunda, üç arkadaşın 1980'den bugüne kadar gelen birlikteliği, zaman zaman mizahi, zaman zaman da hüzünlü bir dil kullanılarak anlatılıyor. Bu cümleyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A ilgeç vardır. B Sıfat - fiil vardır. C Yüklem, çatısı bakımından etkendir. D Zarf tümlecinde ikileme yer almıştır. E Belgisiz sıfat kullanılmıştır. ÇÖZÜM "kadar” sözcüğü ilgeçtir. "gelen" sözcüğü sıfat - fiildir. Zarf tümlecinde "zaman zaman" ikilemeleri kullanılmıştır. "bir dil"deki sözcük grubundaki "bir" sözcüğü, belgisiz sıfattır. "anlatılıyor" yüklemi etken çatılı değil, edilgen çatılıdır. Doğru cevap C seçeneğidir. 2. EDİLGEN ÇATILI EYLEM -l , -n Eylemi yapan veya eylemden etkilenen bir öznenin olmadığı eylemlere edilgen çatılı eylem denir. Edilgen çatılı eylemler, etken çatılı eylemlere “-l,-n” eklerinin getirilmesiyle yapılır. Edilgen çatılı eylemlerde işi yapan ortada yoktur. Öznenin yaptığından etkilenen nesne vardır ve bu nesne, özne gibi kullanılan sözde öznedir. Edilgen çatılı eylemlerde işin “başkası tarafından” yapılması anlamı vardır. ÖRNEKLER * “pişirdi” eylemi etken çatılıdır. Çünkü pişirme işini yapan bellidir. “pişirdi” eylemine “kim pişirdi?” diye sorduğumuzda cevap “o” sözcüğüdür. Ve bu sözcük eylemi yapan olduğu için öznedir. “pişir-il-di” eylemi ise edilgen çatılıdır. Çünkü “pişir-il-di” eylemine “pişirme eylemini yapan kim?” diye sorduğumuzda cevap yoktur. Fakat “pişirilen ne?” diye sorduğumuzda cevap “yemek, ekmek, et…” sözcüklerini alabiliriz. Fakat bu sözcükler işi yapan değil, işten etkilenen nesnelerdir. Ve gerçek özne değil sözde öznedir. Bu nedenle “pişirildi” eylemi etken çatılı değil edilgen çatılıdır. Ayrıca “pişirildi” sözcüğünde “başkası tarafından pişirildi” anlamı da vardır. * “okuyacak” eylemi etken çatılıdır. Çünkü okuma işini yapan bellidir. “oku-n-acak” eylemi ise edilgen çatılıdır. Çünkü “okuyacak” eylemine “kim okuyacak?” diye sorduğumuzda cevap “o” sözcüğüdür. Ve bu sözcük eylemi yapan öznedir. “oku-n-acak” eylemine “okuma eylemini yapan kim?” diye sorduğumuzda cevap yoktur. Fakat “okunan ne?” diye sorduğumuzda cevap “kitp, dergi, gazete…” sözcüklerini alabiliriz. Fakat bu sözcükler işi yapan değil, işten etkilenen nesnelerdir. Ve gerçek özne değil sözde öznedir. Bu yüzden etken çatılı değil edilgen çatılıdır. Ayrıca “oku-n-acak” sözcüğünde “başkası tarafından okunacak” anlamı da vardır. * döşemiş etken çatılı eylem döşe-n-miş edilgen çatılı eylem iş başkası tarafından yapılmıştır. * yıkayacak etken çatılı eylem yıka-n-acak edilgen çatılı eylem iş başkası tarafından yapılmıştır * boyadı etken çatılı eylem boya-n-acak edilgen çatılı eylem iş başkası tarafından yapılmıştır * seçiyor etken çatılı eylem seç-il-iyor edilgen çatılı eylem iş başkası tarafından yapılmıştır * kırmış etken çatılı eylem kır-ıl-mış edilgen çatılı eylem iş başkası tarafından yapılmıştır * sevecek etken çatılı eylem sev-il-ecek edilgen çatılı eylem iş başkası tarafından yapılmıştır NOT Sözde öznesi ya da gerçek öznesi olmayan edilgen ve geçişsiz fiiller de vardır. ÖRNEKLER * Bu sıcakta uyunmaz. * Bu söze gülünür. * Yarın pikniğe gidilecek. * Burada kalınacak. ÖRNEK TEST SORUSU Aşağıdakilerin hangisinde yüklem edilgen çatılı bir fiildir? A Her dakikasını ayrı hatırlarım Erenköy'de geçen zamanın B Bir gün bizim de dokunacak Atlasımız çalışkan ellerde C Süzüyor ufukta bir kızıl yeri İçi karanlıkla dolu gözleri D Yanan bir kâğıtta küçük bir satır Yazı gibi akşam onu karartır E Yıllar bir gözyaşı olup da kaymış Nurlu ihtiyarın yanaklarında ÇÖZÜM Doğru cevap “B” seçeneğidir. Çünkü “dokumak” eylemi “-n” eki alarak edilgen yapılmıştır. Ayrıca “dokunacak” eyleminde “başkası tarafından dokunacak” anlamı da vardır. 3. DÖNÜŞLÜ ÇATILI EYLEM -l , -n Eylemin bildirdiği işi yapan özne aynı zamanda bu eylemden etkileniyorsa bu tür eylemlere dönüşlü çatılı eylem denir. Yani öznenin yatığı iş yine kendisine dönüyorsa bu tür eylemler dönüşlü çatılıdır. Dönüşlü çatılı eylemler, edilgen eylemlerde olduğu gibi eyleme “-l,-n” ekleri getirilerek dönüşlü çatılı yapılır. Dönüşlü çatılı eylemlerde işi “kendi kendine” yapma anlamı vardır. ÖRNEKLER * Çocuk erkenden uya-n-dı. “uyanma” eylemini yapan ve aynı zamanda etkilenen aynı varlıktır. Yani çocuktur. Bu sebeple “uyandı” eylemi dönüşlü çatılıdır. * yıka-n-dı yıkadı etken çatılı eylem yıka -n- dı dönüşlü çatılı eylem * kurula-n-mış kurulamış etken çatılı eylem kurula -n-mış dönüşlü çatılı eylem * giyi-n-ecek giyecek etken çatılı eylem giyi -n-ecek dönüşlü çatılı eylem * üz-ül-müş üzmüş etken çatılı eylem üz-ül-müş dönüşlü çatılı eylem NOT 1Dönüşlü çatılı eylemlerde işi yapan ve etkilenen aynı kişi olduğu için bu tür eylemlerin nesnesi yoktur. Yani dönüşlü çatılı eylemler geçişsizdir. NOT 2 Edilgen eylemle dönüşlü eylem aynı ekleri aldıkları için birbiriyle karıştırılmamalıdırlar. Çünkü edilgen eylemde işten etkilenen nesne özne gibi kullanılırken, dönüşlü eylemlerde işi yapan da işten etkilenen de aynı kişidir. Yani etken çatılı eylem “-l, -n” ekini aldıktan sonra başkası tarafından anlamını taşıyorsa ve öznesi bulunmuyorsa edilgen çatılıdır. Eylemin öznesi var ise dönüşlü çatılıdır. İşin başkası tarafından yapılma anlamı yoktur. ÖRNEK * Tabelaya benim adım da yazıldı. Eylemde başkası tarafından yazıldı anlamı olduğu için “yazıldı” eylemi edilgen çatılıdır. “yazma” eylemini yapan kişi belli değildir. İşten etkilenen “adım da” sözcüğü nesne yerine özne görevini almıştır. * Ayşe bu yıl kursa erkenden yazıldı. “yazıldı” eylemi dönüşlü çatılıdır. Çünkü “yazma” eylemini yapan da “yazma” eyleminden etkilenen de aynı kişidir. Üstelik eylemde “başkası tarafından yazıldı” anlamı da yoktur. NOT 3 Dönüşlü çatılı eylemler nesne alamazlar; geçişsizdirler. ÖRNEK * Düğünde kızlar süslenmiş; delikanlılar ise çok şık giyinmişti. * Yaptığı işlerle övünüyordu. NOT 4 Tabiat olaylarıyla ilgili dönüşlü eylemlerde "yapma" anlamı yerine "kendi kendine olma" anlamı vardır. ÖRNEK * Sular sabaha karşı iyice çekildi. * Depremde tüm şehir sallandı. * Hava biraz olsun açıldı. * Donan buzlar yavaş yavaş çözülüyor NOT 5 İsme getirilen "-len" ekiyle, fiile getirilen "-iş" ve "-leş" ekleri de dönüşlülük anlamı katabilir. Fakat bunlar dönüşlü eylem değildir. Sadece dönüşlülük anlamı vardır. ÖRNEK * Tabağı kırınca biraz suçlandım. * Kız babasını görünce biraz tutuştu. * Bizi görünce ancak sakinleşti. ÖRNEK TEST SORUSU 1 ÖSS - 2002 “Anneleri yaramazlık yapan çocuklara söylendi.” Bu cümlenin yüklemiyle aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi arasında çatı yönünden benzerlik vardır? A Toplantıda önemli kararlar alındı. B Bayram bu yıl daha coşkulu kutlandı. C Okul arkadaşlarını karşısında görünce çok sevindi. D Üyelere verilen kartların tümü yenilendi. E Törende çağdaş ozanlardan şiirler okundu. ÇÖZÜM Örnek cümledeki "söylendi" yüklemi, dönüşlü bir fiildir. Çünkü söyleme eylemini yapan "anneleri", bu eylemden etkilenen de yine "anneleri'dir. A, B, D ve E seçeneklerindeki "alındı, kutlandı, yenilendi ve okundu" yüklemleri edilgen çatılı fiillerdir. C seçeneğindeki "sevindi" fiili ise dönüşlüdür. Çünkü eylemi yapan ve eylemden etkilenen aynı kişidir. Doğru cevap C seçeneğidir. ÖRNEK TEST SORUSU 2 Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi dönüşlü bir eylemdir? A Kimlerle gideceğimiz konuşulacaktı. B Yürüyüş sonrası mutlaka yıkanırdı. C Gömleklerimin hepsi de çok güzel ütülenmişti. D Tasarı kabul edilmedi. E Takıların bir kısmı söylenmedi. ÇÖZÜM Doğru cevap “B” seçeneğidir. Çünkü “B” seçeneğindeki “yıkanırdı” eyleminde işi yapan ve işten etkilenen aynı kişidir. Dolayısıyla dönüşlüdür. 4. İŞTEŞ ÇATILI EYLEM -ş -laş İşin veya hareketin birlikte veya karşılıklı yapıldığını belirten eylemlere işteş çatılı eylemdenir. İşteş çatılı eylemler etken çatılı eyleme “-ş” ekinin getirilmesiyle yapılır. İşteş çatılı eylemlerde işin yapılması için en az iki kişi gereklidir. ÖRNEK * selamla-ş- tı “selamlama” eylemini karşılıklı yapma anlamı olduğu için işteş çatılıdır. * kucakla-ş-mış “kucaklama” eylemini karşılıklı yapma anlamı olduğundan işteş çatılıdır. * kaçı-ş-ıyor “kaçma” eylemini birlikte yapma anlamı olduğu için işteş çatılıdır. * veda-laş-tılar “vedalaşma” eylemini karşılıklı yapma anlamı olduğu için işteş çatılıdır. NOT 1 İşteş eylemler, eylemi yapan öznenin birden çok kişiden oluşmasıyla değil, eylemin meydana gelebilmesi için birden çok öznenin birlikte veya karşılıklı iş yapmasıyla oluşan eylemlerdir. ÖRNEKLER * Arkadaşlar akşam bize geldiler. “geldiler” eylemi etken çatılıdır. * Sen, ben ve Ahmet birlikte ders çalışalım mı? çalışalım” eylemi etken çatılıdır. NOT 2 Eylemde eğer işi birlikte veya karşılıklı yapma söz konusu değilse eylem işteş değildir. ÖRNEKLER * Aksaray çok hızlı gelişmiş. etken çatılı eylem * Koşarak sana zor yetiştik. etken çatılı eylem * Gece gündüz demeden çalışmış. etken çatılı eylem NOT 3 Bazı eylemlerde sözcüğün kökünde var olan “-ş” eki eyleme işteşlik anlamı katar. Bu eylemlerin ayrıca işteşlik eki almasına gerek yoktur. ÖRNEKLER * güreştim kökteki “-ş” eki eyleme işteşlik anlamı katmıştır * barışmış kökteki “-ş” eki eyleme işteşlik anlamı katmıştır * savaşacak kökteki “-ş” eki eyleme işteşlik anlamı katmıştır * yarışmak, üleşmek, konuşmak… NOT 3 Yapısında "ş" sesi bulunduran her eylem işteş çatılı değildir. Bunlara dönüşlü de denebilir. ÖRNEKLER * Şehir her geçen gün biraz daha gelişiyordu. * Parayı görünce sinirleri yatıştı. * Sonunda iki ülke el sıkışmış. * Yol ayrımında bize yetişti. * Bu yabancı memlekete çok zor alışmış. ÖRNEK TEST SORUSU Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir işi karşılıklı yapma anlamı vardır? A Gemi, ağır ağır limana yanaştı. B Sesi duyan hayvanlar sağa sola kaçıştı. C Sonunda şirketin müdürü ile de görüştü. D Yazılandan zayıf alınca yüzü buruştu. E Ali, okula varmadan bize yetişti. ÇÖZÜM Doğru cevap “C” seçeneğidir. Çünkü “görüşme” karşılıklı yapılan bir eylemdir. Diğer seçeneklerde ise işi karşılıklı yapma anlamı yoktur. Yusuf ALTINSOY / Türk dili ve Edb. Öğrt. B. NESNELERİNE GÖRE EYLEMLERDE ÇATILAR Eylemin nesne ile olan ilişkisine göre, eylemi cümle içerisinde anlam ve görev yönünden tamamlayan biçimidir. Eylem olan yükleme “ne, neyi, kimi” soruları sorularak cümlenin nesne alıp almadığı anlaşılır. Nesnenin durumuna göre eylemin çatısı belirlenir. 1. GEÇİŞLİ ÇATILI EYLEM Yüklemin bildirdiği işten etkilenen varlık olan nesnenin var olduğu eylemlere geçişli çatılı eylemler denir. ÖRNEKLER * Ali’yi okulda dövmüşler. “kimi dövmüşler?” sorusunun cevabı “Ali’yi” sözcüğüdür ve bu sözcük eylemin bildirdiği işten etkilenen nesnedir. Bu nedenle “dövmüşler” eylemi geçişli çatılıdır. * Annem bahçeden çiçek topladı. “ne topladı?” sorusunun cevabı “çiçek” sözcüğüdür ve bu sözcük eylemin bildirdiği işten etkilenen nesnedir. Bu nedenle “topladı” eylemi geçişli çatılıdır. * Bu çocuk okulu hiç sevmiyor. “neyi sevmiyor?” sorusunun cevabı “okulu” sözcüğüdür ve bu sözcük eylemin bildirdiği işten etkilenen nesnedir. Bu nedenle “sevmiyor” eylemi geçişli çatılıdır. * bağladı, tarıyor, boyamış, sevdi, açtı… NOT Cümlede nesne olsun veya olmasın, nesne alabilen her eylem geçişli çatılıdır. ÖRNEK * Meyveyi çabucak soydu. Neyi soydu? Meyveyi * Kaçarken görmüşler. Neyi, Kimi görmüşler? Onu ÖRNEK TEST SORUSU 1 ÖSS - 1990 Aşağıdaki atasözlerinden hangisinin yüklemi geçişli bir fiildir? A Araba devrilince yol gösteren çok olur. B Boş çuval ayakta durmaz. C Kurunun yanında yaş da yanar. D Gülü seven dikenine katlanır. E Ayağını yorganına göre uzat. ÇÖZÜM Verilen cümleler nesne - yüklem ilişkisi açısından incelendiğinde "olmak, durmak, yanmak, katlanmak" fiillerinin yüklem olarak kullanıldıkları görülür. Bu fiiller geçişsiz olduğundan nesne alamamışlardır. "E" seçeneğinde, yüklem olan fiil "uzatmaktır”. Nesne alabilme özelliği olan bu fiil geçişlidir. Zaten cümlede "ayağını" nesnesi de kullanılmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir. ÖRNEK TEST SORUSU 2 1. I Bir vapur yanaşıyor Eminönü'ndeki vapur iskelesine. II Martılar ona çığlıklarıyla eşlik ediyor. Ill Günün ilk ışıklarıyla birlikte insanlar birer ikişer çıkıyorlar kaldırımlara. IV Yol kenarındaki taksiler, gecenin yorgunluğunu atıyor. V Caminin avlusundaki güvercinler uçuşuyor. Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi geçişli bir fiildir? Al. B II. C III. D IV. E V. ÇÖZÜM Doğru cevap “D” seçeneğidir. Çünkü “atıyor” eyleminin nesnesi vardır ve geçişlidir. Eyleme “neyi atıyor?” diye sorduğumuzda alınan cevap “gecenin yorgunluğunu” sözcüğüdür. Bu sözcük de nesnedir. Dolayısıyla yüklem geçişlidir. ÖRNEK TEST SORUSU 3 I Evimin balkonundan arka bahçelere bakarak sonbaharı günü gününe izliyorum. II Sonbahar bu yıl da bana her zamankinden daha yakın geliyor. Ill Ama yine de yazın üzerimdeki etkilerinden bir türlü sıyrılamıyorum. IV Sanki avucumdan birdenbire kayıp gitti yaz. V Adalar Denizi'nin bol yıldızlı gecelerinin tadına varamadan sonbahar geliverdi. Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi geçişli bir fiildir? AI. B II. C III. D IV. EV. ÇÖZÜM Doğru cevap “A” seçeneğidir. Çünkü “izliyorum” eyleminin nesnesi vardır ve geçişlidir. Eyleme “neyi izliyorum?” diye sorduğumuzda alınan cevap “sonbaharı” sözcüğüdür. Bu sözcük de nesnedir. Dolayısıyla yüklem geçişlidir. 2. GEÇİŞSİZ ÇATILI EYLEM Yüklemin bildirdiği işten etkilenen nesnenin olmadığı eylemlere geçişsiz çatılı eylemdenir. Geçişsiz çatılı eylemler cümleye nesnenin girmesine izin vermezler. Çünkü öznenin yaptığından etkilenen herhangi bir varlık yoktur. ÖRNEK * Adam durmadan gülüyordu. “ne, neyi, kimi gülüyordu? Sorusunun cevabı yoktur. Bu nedenle eylem geçişsizdir. * Saatlerdir koltukta uyuyor. “ne, neyi, kimi uyuyor? Sorusunun cevabı yoktur. Bu nedenle eylem geçişsizdir. * Kafasını çarpınca bayıldı. “ne, neyi, kimi bayıldı? Sorusunun cevabı yoktur. Bu nedenle eylem geçişsizdir. * oturmuş, yoruldu, uçuyor, kaldı, durdu, ötecek… ÖRNEK TEST SORUSU 1 ÖSS - 2005 I İçine kapanmış olan Anadolu dağları, sessizliğini, bilge dalgınlığında sürdürür zamanın akışı içinde. II Kendi dilince söyler türküsünü, kendi gönlünce sürer yaşamını.Ill Dağlar vardır, yüreğinden eski uygarlıklar gülümser çağımıza. IV İşte bundan dolayı birçok efsaneyi bağrında yaşatır bizim Anadolu dağları. V Anadolu'nun en eski sahiplerinden şimdikilere değin olanları anlatır bize. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi, çatısı bakımından geçişsizdir? Al. B II. C III. D IV. E V. ÇÖZÜM Bir fiilin geçişsiz olması demek, o fiilin istense de nesne alamaması demektir. Bir başka deyişle geçişsiz fiiller nesne buldurucu "neyi, kimi" sorularına cevap veremeyen fiillerdir. Numaralanmış cümlelerin yüklemlerini sırayla inceleyelim I. cümlede sürdürür yüklemi "Neyi sürdürür?" sorusuna "sessizliğini sürdürür" cevabını; II. cümlede "söyler ve sürer." yüklemleri "Neyi söyler?" sorusuna "türküsünü söyler." "Neyi sürer?" sorusuna "yaşamını sürer" cevabını; IV. cümlede "yaşatır" yüklemi "Neyi yaşatır?" sorusuna "birçok efsaneyi yaşatır" cevabını; V. cümlede "anlatır" yüklemi "Neyi anlatır?" sorusuna "Anadolu'nun en eski sahiplerinden şimdikilere değin olanları anlatır." cevabını verir. I., II., IV. ve V. cümledeki yüklemler nesne alabildikleri için geçişlidir. Ancak III. cümledeki "gülümser" yüklemi "Neyi veya kimi gülümser?" sorusuna cevap veremez. Yani nesne alamaz, bu nedenle III. cümledeki yüklem çatısı bakımından geçişsizdir. Doğru cevap C seçeneğidir. ÖRNEK TEST SORUSU 2 ÖSS - 1997 I Köşedeki masaya oturdu. II Eldivenlerini çıkarıp yanına koydu. III Usulca çantasını açtı. IV Küçük el aynasını çıkardı. V Yüzünü uzun uzun inceledi. Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi geçişsiz bir fiildir? AI. B II. CIII. D IV. E V. ÇÖZÜM "Koydu, açtı, çıkardı ve inceledi" yüklemleri "onu" nesnesini kabul edebilen geçişli fiillerdir. I. cümledeki "oturdu" fiili, "onu" nesnesini kabul edemeyen geçişsiz bir fiildir. Doğru cevap A seçeneğidir. 3. OLDURGAN ÇATILI EYLEM -t, -r, -tır/-dır Nesnesi olmayan geçişsiz eylemlerin “-t,-r,-dır” eklerini alarak nesne alır duruma gelmesiyle oluşan eylemlere oldurgan çatılı eylemler denir. Yani oldurgan çatılı eylemler, geçişsizken geçişli olan eylemlerdir. ÖRNEK * gülüyor neyi, kimi gülüyor? Cevap yok. Geçişsiz çatılı eylem gül-dür-üyor Neyi, kimi güldürüyor? Cevap. Bizi, sizi. Oldurgan -geçişli- çatılı eylem * uyudu neyi, kimi uyudu? Cevap yok. Geçişsiz çatılı eylem uyu-t-tu Neyi, kimi uyuttu? Cevap. onu. Oldurgan -geçişli- çatılı eylem * uçar neyi, kimi uçar? Cevap yok. Geçişsiz çatılı eylem uç-ur-ur Neyi, kimi uçurur? Cevap. uçağı. Oldurgan -geçişli- çatılı eylem ÖRNEK TEST SORUSU Aşağıdaki dizelerin hangisinde yüklem, oldurgan bir fiildir? A Otuz üç yıl, saatim işlemiş, ben durmuşum. B Alıp beni götürsün, tam dört inanmış adam. C Bana, gerçekleri söyledi her biri. D Onu bir kez gördüm bundan altı yıl evvel. E Yıllarca gezdirdim hoyrat başımı. ÇÖZÜM Doğru cevap “B” seçeneğidir. Çünkü nesnesi olmayan “gitmek” geçişsiz eylemine “-tir” eki getirilerek nesne alır hale getirilmiştir. Yani oldurgan yapılmıştır. Yalnız bu sözcüğün kökünde ek aldıktan sonra bazı değişiklikler olmuştur. “git-tir-sin” yerine “götürsün” olmuştur. 4. ETTİRGEN ÇATILI EYLEM -t, -r, -tır/-dır Ettirgen çatılı eylemler, nesnesi olan geçişli eylemlerin “-t,-r,-dır” eklerini almasıyla yapılır. Ettirgen çatılı eylemlerde özne, eylemin bildirdiği işi kendisi yapmaz, başkasına yaptırır. Ettirgen çatılı eylemlerde, alınan ekler eylemin geçişlilik derecesini de arttırır. ÖRNEK * al-dır-dım işi bir başkasına yaptırma anlamı vardır * topla-t-tı. işi bir başkasına yaptırma anlamı vardır * öldür-t-ecek. işi bir başkasına yaptırma anlamı vardır * oku –t-tu işi bir başkasına yaptırma anlamı vardır * oku-t-tur-du işi bir başkasına yaptırma anlamı vardır ÖRNEK TEST SORUSU Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem ettirgen bir fiil değildir? A Çayı, uzun süre karıştırdı. B Elindeki bütün parayı bakkalda bozdurdu. C Müdür, olay çıkaran öğrencileri çağırttı. D Bütün işlemleri iki saatte tamamlattı. E Mektupların hepsini kardeşine yazdırdı. ÇÖZÜM Doğru cevap “A” seçeneğidir. Çünkü diğer seçeneklerde işi başkasına yaptırma anlamı varken “A” seçeneğindeki “karıştırdı” eylemini özne bizzat kendisi yapmaktadır. Fiilde Çatı KPSS İçin Fiilde çatı konusu sözcük türleri içinde işleyeceğimiz son başlıktır. Kpss Türkçe dersinde yer alan fiillerde çatı konusunda öznesine göre fiil çatıları ve nesnesine göre fiil çatıları başlıklarını ele alacağız. Fiilde Çatı Fiilde çatı konusuyla ilgili çatı çeşitlerine geçmeden önce bu konuya ait ipuçlarını ve öne çıkan noktalarını inceleyelim. Fiilde çatı aranırken önce cümlenin yükleminin altı çizilmeli. Çünkü fiili doğru görmek gerekir. Yüklem isim soylu ise çatı aranmaz, fiilse çatı aranır. Örnekler Yüzün pembeleşti. Pembeleşme’ fiildir ve çatı aranır Yüzün pembeydi. Pembe’ isimdir, çatı aranmaz Yazım işlektir. İşlek’ isimdir, çatı aranmaz Yazım güzelleşti. Güzelleşme’ fiildir, çatı aranır Devrik cümlelerde kurallı düşünerek yüklemi net görebiliriz. Örnek Kararlaştırılmış daha önceden yapılacak işler. Yüklem fiilden oluşur ve çatı aranır Fiillin çatı özelliğini anlamak için fiilin yapısındaki fiilden fiil türeten ekleri görmeliyiz. Çünkü bu ekler çatı ekleridir. Örnekler Seviniyorum, Görülüyor, Uyutacakmış, İçirin, Çıkarın, Toplattık, Temizletti, Anlatacak, Görüşecek, Uzandı, Ayrıldım. Fiilde çatı ekleri şunlardır. -il, -in, -iş => Bunlar özne çatı ekleridir. -it, -ir, -dir => Bunlar da nesne çatı ekleridir. Fiilin öznesine göre taşıdığı özellik öznesine göre çatı özne – yüklem ilişkisi; nesnesine göre taşıdığı özellik nesne yüklem ilişkisidir. O halde soruda öznesine göre çatı soruluyorsa yüklemden sonra özneyi mutlaka bulmalıyız. Nesnesine göre çatı soruluyorsa ek aramadan 1. tekil kişisine neyi sorusunu sorarak nesne alıp alamadığına bakarız. Örnekler Çocuklar konuştu. Özne ve çatı eki var Kapıda gülüşüyorlar. Neyi sorusunu sorarız, cevap yoktur, bu yüzden özne yoktur Hızlı okuduk. Neyi okuduk sorusunu sorarız, cevap verilebilir dolayısıyla nesne alabilir A Öznesine Göre Çatılar Öznesine göre çatılarda, yüklemden sonra özneyi ve yüklemdeki özne çatı eklerini mutlaka aramalıyız. Özne yüklem ilişkisi 4 çeşittir. 1 Edilgen Fiil Fiil mutlaka ”-il, -in, -l, -n” eklerinden birini almıştır. Fiildeki işi yapan gerçek özne belli değildir. Aslında işten etkilenen, yani nesne olan, özne konumuna geçmiştir. Buna sözde özne denilmektedir. Fiilde başkası tarafından yapılma anlamı vardır. Örnekler Perdeler yıkanacak. Burada perdeler’ sözde öznedir. Yıkanacak’ fiili de edilgen fiildir Çocuklar sınıflardan çıkarıldı. Biz salona alınmadık. Bazı edilgen fiillerde sözde özne dahil hiç özne olmaz. Bu fiiller edilgenlik eki almadan önce nesne alamayan, yani geçişsiz fiillerdir. Yarın erkenden kalkılacak. O gece çok üşündü. Sözde özneli edilgen fiillerin belli olmayan gerçek öznesi, kimi zaman zarf tümleci olarak, ”tarafından, yüzünden, ile, -ce eki” vasıtasıyla dolaylı olarak belirtilebilir. Buna Örtülü Özne denir. Konu öğrencilerce işlenecekmiş. Salona öğretmenler tarafından alınmadık. 2 Dönüşlü Fiil İşi yapanın ve işten etkilenenin aynı kişi olduğu eylemlerdir. Gerçek özne vardır ve yüklemi ”-l, -n, -il, -in” çatı eklerinden birini alır. Özne gerçek öznedir. Hem işi yapar hem de işten etkilenir. Örnekler Bu sözlerden hiçbirimiz alınmadık. Hasan bir güzel yıkandı. Cüzdanım bulundu. 3 İşteş Fiil İşin birlikte veya karşılıklı yapıldığı, öznenin gerçek özne olduğu eylemlerdir. Yüklemi ”-ş, -leş” çatı eklerinden biri alır. Burada özne birden fazla varlıktan oluşur. Örnekler Yolda karşılaştık. Burada bekleşmeyin. Yolda selamlaştık. 4 Etken Fiil İşi yapanın belli olduğu yani öznenin olduğu eylemlerdir. Çatı eki almaz. Örnekler Sınav bitti. Yağmur durmuyor. Evini dün sattı. B Nesnesine Göre Çatılar 1 Geçişli Fiil Neyi’ sorusunu cevaplayan ve nesne alan eylemlerdir. Örnekler Okuyor, alacaksın, verdim, ele aldık, söyle…. 2 Geçişsiz Fiiller Nesne almayan fiillerdir. Örnekler Durmayan, otur, düşecek, bak… Geçişli ve geçişsiz fiillerle ilgili aşağıdaki örnekleri inceleyelim. Örnekler Ödevlerin hepsi kontrol edilecek. Geçişsiz Ödevleri kontrol ettik. Geçişli Arabadan inmiyor. Geçişsiz Uzun uzun bizi süzdü. Geçişli Uzun uzun bize baktı. Geçişsiz Sabah erkenden yola çıktık. Geçişsiz Geçmek, inmek, çıkmak, beklemek, gezmek, yürümek, çalışmak gibi fiiller temel anlamlarıyla geçişsiz, bazı yan anlamlarıyla geçişlidir. Kapının önünden geçti.Geçişsiz Sınıfını geçti. Geçişli Sınavdan sonra gezdik.Geçişsiz Tüm İstanbul’u gezdik. Geçişli 3 Oldurgan Fiil Bu fiiller ”-it, -ir, -dir” eklerinden birini alır. Bu ekler geçişsiz bir fiile eklenmiştir. Geçişsiz fiiller bu eklerden birini alınca artık geçişli fiil haline gelirler. Örnekler Düştü => Düşürdü Uyuyor => Uyuttu 4 Ettirgen Fiil Nesnesine göre fiilde çatı konusundaki son ve dördüncü başlık olan ettirgen fiiller, ”-it, -ir, -dir” eklerinden birini almıştır. Ancak oldurgan fiilden farklı olarak bu ekler geçişli bir fiile eklenmiştir. Böylece fiilin nesne alma gücü arttırılmıştır. Ettirgen fiilde başkasına yaptırma anlamı doğmaktadır. Yani özne işi kendisi yapmaz, başkasına yaptırır. Aşağıdaki örneklerde ettirgen fiil örneklerini inceleyelim. Örnekler Ettirgen=✓ Oldurgan=✘ Süslettik. ✓ Kapatın. ✓ Pişireceğiz. ✘ Sulattık. ✓ Gözden geçirdik. ✘ Kestireceğiz. ✓ Düşürttün.✓ Durdurtalım. ✓ Anlattıracak. ✓ Uzandırdım. ✘ Uzattım. ✘ Uzattırdım. ✓ Ettirgenlik eki birden fazla olabilir. Aldır–t–tırdırm Bazı fiiller nesne çatı eki alırken değişikliğe uğrar. Kalktır => Kaldır Gördür => Göster Gittir => Götür Geldir => Getir Fiilimsilerde de çatı özelliği görülür. Tartıştıklarını söyledi. Odanın temizlenmesi gerekiyor. Kapıların açıldığını gördüm. Fiilin yapısında birden fazla çatı eki olabilir. Kitaplar toplat–tır–ıldı. Uyarı ”Hangisinde yüklem çatı özelliği bakımından farklıdır?” gibi sorularda önce öznesine göre çatı özelliğini arayınız. Hepsi etken ise nesnesine göre düşününüz. SÖZCÜKTE ANLAM KOLAY ERİŞİM ÇİZELGESİ Gerçek Temel Anlam, Yan Anlam, Mecaz Anlam, Terim Anlam Argo Anlam, Soyut Anlam, Soyut Anlamlı Sözcükler, Nitel ve Nicel Anlamlı Sözcükler Yakın Anlamlı Sözcükler, Zıt Karşıt Anlamlı Sözcükler, Eş Sesli Sesteş Sözcükler Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler, Somut Anlamlı Sözcükler, Yansıma Sözcükler İkilemeler, Deyimler, Atasözleri, Özdeyişler Vecizeler, Dolaylama Güzel Adlandırma, Ad Aktarması Mecaz-ı Mürsel, Yansıma Sözcükler Kelime Grupları, Eş Anlamlı Anlamdaş Sözcükler fiilde çatı karışık örnekler, fiilde çatı örnekleri 20 tane, fiilde çatı klasik sorular, fiilde çatı geçişli fiil örnekleri, fiilde çatı kısaca, fiilde çatı çıkmış sorular, etken fiil örnekleri
Geçişli fiil ile ilgili 20 tane örnek fiil, nesne alan fiil demektir. Bunu anlamak için de fiilin önüne onu sözcüğünü getirmektir. Bir başka yol ise neyi, kimi sorularını sorduğumu fiiller geçişli fiillerdir. Bahsettiğin filmi dün akşam izledim. onu izlemek Salgının arttığı haberini televizyonda gördüm. onu görmek Şu anda balkonda annemle beraber çay içiyoruz. onu içmek Sokağa çıkma yasağıyla birlikte fırıncılar ekmeği arabayla dağıttılar. onu dağıttılar Oğlum odasına ödevini yapıyor. onu yapıyor Koronavirüsten korunmak için hepimiz maske takıyoruz. onu takıyoruz Pencereden yağmur tanelerini heyecan içinde seyrediyorum. onu seyrediyorum Benim odamdan mutfaktaki çocuğun sesini duyuyorum. onu duyuyorum Uzaktan eğitim dersinde konuyu iyi anladım. onu anladım Biz konuşurken gizlice kapıyı dinlemiş. onu dinlemiş Derse geç kalmamasını hatırlattım. onu hatırlattım Gece saatlerinde hırsızlar bankayı soymuş. onu soymuş Sağlık çalışanları birkaç ay içinde aşıyı bulmuşlar. onu bulmuşlar Sağlığımızı tehdit eden bu dönmede hayatı eve sığdırdık. onu sığdırdık Bu kadar ağır bir çantayı tek başına taşımış onu taşımış Sahibini bekleyen hayvanı hastaneye götürmüşler. onu götürmüşler Beni büyük bir dikkatle dinledi. onu dinledi Fırtına şeklinde esen rüzgâr ağacı devirdi. onu devirdi Ellerimizi sık sık yıkayarak sağlığımızı önemsemeliyiz. onu önemsemeliyiz Yeni aldığımız saati kısa süre içinde kaybetmiş. onu kaybetmiş Gördüğünüz gibi örnek cümlelerdeki bütün fiillerin önüne onu kelimesini getirebiliyoruz. Dolayısıyla bu fiiller geçişli fiile örnektir.
Ettirgen fiil nedir örnekler?Geçişli fillerin '-r,-t,-tır' geçişlilik derecesinin artırılması ile oluşturulan fiillere ettirgen fiil denir. Örnek 'Kitabı öğrencilere okuttu. ' cümlesinde 'okumak' geçişli bu fiilden türetilen 'okutmak' da ettirgen fiil nedir örnekleri?– Geçişsiz fiillerin “-r-, -d, -dır -dir, -dur, -ür, -t, -tır -tir, -tur, -tür” yapım ekleriyle geçişli hale getirilmesi sonucu oluşan oldurulan fiillere oldurgan fiil denir. … Oldurgan Fiil Örnekleri Çocuk geç vakitte uyudu. "uyudu" yüklem, ONU UYUDU anlamsız oldu yani "onu" kelimesini ne demek?Bazı fiiller, geçişsiz iken bazı ekleri alarak geçişli hâle gelebilir. Bunlara “oldurgan” fiil denir. Bazı fiiller ise geçişli iken bazı ekleri alarak cümlede geçişsiz olarak kullanılabilir. İşte bunlara da “ettirgen” fiil eylem nedir örnekler?NOT Bazı tabiat olayları anlatılırken kullanılan dönüşlü çatılarda bir işi yapma anlamından çok, kendiliğinden gerçekleşme anlamı olabilir. Örnek – Yağmurdan sonra hava açıldı. – Yaz ayları gelince gölün suyu çekildi. UYARI Dönüşlü çatılı bir fiil, aynı zamanda geçişli veya geçişsiz fiil nedir örnekler?Nesne alamayan cümlelere geçişsiz fiil denir. Yani bu cümlelerde herhangi bir şekilde nesne bulunmaz ya da bulunamaz. Buna bir örnek vermek gerekirse şu cümleyi yazmak mümkün; ''Ben koşmak için dışarı çıktım.''Işteş fiil nedir örnekler?Bu kelimeleri eklerine ayırmak zor olabilir; fakat bunlar işteş çatılı olarak kabul edilir. Örnek Uzunca bir zamandan sonra tekrar barıştılar. Güreşmek, sözleşmek, savaşmak, dertleşmek, yüzleşmek… kelimeleri de bu duruma örnek fiil nedir nasıl bulunur?Bir fiilin geçişli olup olmadığını anlamak için öncelikle o cümlenin yüklemi bulunur. Sonra yükleme “ne, kim, neyi, kimi?” soruları sorulur. Cümlede belirtili veya belirtisiz bir nesne varsa, o yüklem geçişli kabul edilir. Yoksa geçişsiz kabul edilir.
Geçişli Fiiller – Dilbilgisi Terimleri / Transitive Verbs – Grammatical Terms Dilbilgisi Terimleri isimli konularda İngilizce dil bilgisi kapsamında terim ve tanımları ele alacağız. Aşağıda geçişli fiiller transitive verbs ile ilgili hazırladığımız konu anlatım ve ilgili örnekleri bulabilirsiniz. Nesne alabilen fiillere transitive verbs yani geçişli fiiller denir. Kısaca bir fiil geçişli ise bir kimse ya da bir şeye bu fiil yapılabilir. İngilizcede fiillerin çoğu geçişlidir. Geçişli fiillerin aksine Intransitive Verb – Geçişsiz Fiiller nesne almayan fiillerdir. Geçişsiz fiiller konu anlatımı için verilen bağlantıyı takip ediniz. I read a newspaper. – Bir gazete okuyorum. Bu örnekteki fiil read’ geçişli bir fiildir çünkü okuma’ eylemi bir şeye yapılabilir. Gazete, kitap dergi okumak gibi. They are snoring. – Horluyorlar. Bu örnekteki fiil snore’ ise geçişsiz bir fiildir çünkü horlama’ eylemi bir şeye yapılamaz yani bir şeyi ya da bir kimseyi horlamak şeklinde bir kullanım yoktur. Nesnenin Bulunması Bir cümledeki eylemi bulmak için fiile neyi ya da kimi sorularını sormamız gerekmektedir. Bu soruları sorduğumuzda bir cevap alamıyor ya da mantıksız cevaplar alıyorsak söz konusu fiil büyük ihtimalle geçişsiz bir fiildir. Aşağıdaki örnekler nesneler koyu ile yazılarak belirtilmiştir. I love ice-cream. – Dondurmayı severim. Neyi seversin? Dondurmayı Bu örnekteki nesne ice-cream’dir ve love’ fiili geçişli bir fiildir. I drink tea. – Çay içerim. Neyi içersin? Çayı Bu örnekteki nesne tea’dir ve drink’ fiili geçişli bir fiildir. Nesneler her zaman tek kelimeden oluşmayabilirler. İsim tamlamaları da nesne konumunda olabilir. I ate dozens of tarts and small cakes. – Bir sürü turta ve keke yedim. Neyi yedin? bir sürü turta ve keki Bu örnekteki nesne dozens of tarts and small cakes’dir ve eat’ fiili geçişli bir fiildir. Hem Geçişli Hem de Geçişsiz Olabilen Fiillere Örnekler – Examples of Verbs Which Are Transitive and Intransitive Yukarıda sadece geçişsiz olarak kullanılan fiillerden bir kaçına örnekler verdir. Ancak bazı fiiller hem geçişli hem de geçişsiz olabilir. Bu fiillerden bazılarını birkaç örnek cümlede kullanalım. I walk three miles every day. Her gün beş kilometre yürürüm. Bu örnekte walk’ eylemi kimseye ya da hiçbir şeye yapılmadığı için yani dolaysız nesnesi olmadığı için fiil geçişsizdir diyebiliriz. I walked her to her house. Ona evine kadar eşlik ettim. Bu örnekte ise walk’ eyleminin dolaysız bir nesnesi vardır. Bu yüzden fiil geçişlidir diyebiliriz. Chelsea are playing against Arsenal tonight. Chelsea bu gece Arsenal’e karşı oynayacak. Bu örnekte play’ eyleminin dolaysız nesnesi olmadığı için fiil geçişsizdir diyebiliriz. I used to play basketball for my school. Okul takımında basketbol oynuyordum. Bu örnekte ise play’ eyleminin dolaysız bir nesnesi vardır. Bu yüzden fiil geçişlidir diyebiliriz. Aşağıdaki tabloda sık sık karşınıza çıkabilecek bu tür fiillere yer verdik, inceleyiniz. Geçişsiz Fiil Açıklama to play oynamak Geçişli de olabilir ör. to play a tune to agree Kabul etmek Geçişli de olabilir ör. to agree a point to run koşmak Geçişli de olabilir ör. to run a mile to walk yürümek Geçişli de olabilir ör. to walk the dog to eat yemek Geçişli de olabilir ör. to eat a cake to demonstrate göstermek Geçişli de olabilir ör. to demonstrate a skill to sit oturmak Geçişli de olabilir ör. to sit a child to stand dikelmek Geçişli de olabilir ör. to stand a lamp
geçişli fiil örnekleri 20 tane
